VrijBAAN, Utrecht
Orange Architects en Felixx Landscape Architects & Planners presenteren VrijBAAN, de transformatie van het voormalige Pieter Baan Centrum in Utrecht. Dit historisch introverte complex wordt herontworpen tot een open, groene en inclusieve buurt, die een levendige verbinding legt met de stad en de aangrenzende Kromme Rijn. Het ontwerp behoudt het gelaagde erfgoed en introduceert tegelijkertijd nieuwe volumes, waaronder een markante woontoren, waardoor een dynamische dialoog ontstaat tussen verleden en heden. VrijBAAN creëert een inspirerende, mensgerichte omgeving die de locatie nieuw leven inblaast, interactie bevordert en duurzame waarde toevoegt aan haar unieke context.
Gesitueerd aan de rand van het Utrechtse centrum, doorbreekt VrijBAAN strategisch het isolement van het voormalige forensisch psychiatrisch centrum. Het masterplan legt cruciale verbindingen met de omgeving: de historische begraafplaats Soestbergen, de Oosterspoorbaan fietsroute en de oever van de Kromme Rijn. Door het creëren van doorwaadbare routes en uitnodigende groene ruimtes transformeert VrijBAAN van een enclave naar een gastvrije culturele en sociale hub. Deze zorgvuldige integratie respecteert de ‘genius loci’ en introduceert tegelijkertijd een nieuwe sociale dynamiek en voorzieningen. Hiermee verbeteren we de leefkwaliteit voor bewoners en de bredere gemeenschap.
VrijBAAN transformeert geslotenheid naar verbinding. Het verweeft historie met het hedendaagse leven tot een gezonde en toegankelijke plek waar de buurt kan bloeien.
De metamorfose van VrijBAAN toont de overgang van een introvert complex naar een open en toegankelijke buurt. Waar de locatie voorheen gesloten was, is de kenmerkende hovenstructuur nu juist versterkt en geactiveerd. De oorspronkelijke binnenhoven zijn toegankelijk gemaakt en verbonden door een nieuw netwerk van paden, waaronder een promenade en een groene passage, die het gebied verbinden met de stad en de Kromme Rijn. Door de toevoeging van nieuwe patio’s en het doortrekken van het ‘hoven’-thema naar verticale buitenruimtes, ontstaat een rijk en divers palet aan plekken voor ontmoeting, verblijf en interactie. Deze transformatie creëert een doorwaadbaar gebied dat open relaties aangaat met het culturele en sociale programma en toegankelijk is voor iedereen.
De begane grond van VrijBAAN is een dynamisch ecosysteem dat gemeenschap en creativiteit stimuleert. Woningentrees zijn verweven met een divers programma, waaronder een ‘broedplaats’ voor creatieve industrieën, werkplaatsen, maatschappelijke voorzieningen en horeca. Het programma van VrijBAAN is ontworpen als een organisch geheel, waarbij de functies naadloos aansluiten op de karakteristieken van de bestaande ruimtelijke structuur. Door het faciliteren van deze verbindingen draagt VrijBAAN bij aan het verminderen van eenzaamheid, het versterken van kwetsbare groepen en het cultiveren van waardevolle sociale en creatieve netwerken.
De vormgevende strategie van lamellen transformeert historische muur van een imposante grens naar een uitnodigende interface. Door de structuur horizontaal te snijden en grote segmenten aan de onderzijde te verwijderen, creëren we royale openingen. Tegelijkertijd wordt deze ‘lamellen structuur’ ook toegepast in de nieuwbouw – tezamen functionerend als poorten, landschappelijke kaders gevel en beschutte terrassen. Deze interventies…
Het revitaliseren van de ‘hoven’ staat centraal in VrijBAAN. Ze worden gedeelde buitenkamers, oases van rust, verbindingen met de natuur en voor het stimuleren van spontane ontmoetingen.
Het aanzicht toont VrijBAAN als een coherent ensemble van verschillende architectonische periodes. Belangrijke erfgoedgebouwen, zoals het Huis van Bewaring, behouden hun prominentie, aangevuld met zorgvuldig geïntegreerde nieuwe structuren, waaronder grondgebonden woningen en de woontoren. Een consistente architectuurtaal, met verticale lamellen (‘lamellen’) op gevarieerde wijze toegepast, verbindt de nieuwe en gerenoveerde elementen en creëert een eenduidige maar gelaagde identiteit. Deze benadering respecteert de rijke geschiedenis van de locatie en articuleert helder de hedendaagse toevoegingen op sensitieve wijze.
De historische hoven vormen de gerevitaliseerde harten van VrijBAAN – organisch met elkaar verbonden. Getransformeerd tot toegankelijke en divers geprogrammeerde buitenruimtes, bieden ze plek voor spel, ontspanning, sport, stadstuinieren en uitbreidingen van de werkplaatsen en ateliers op de begane grond. Verrijkt met weelderig groen, verbeteren deze hoven de biodiversiteit en het microklimaat, terwijl ze functioneren als cruciale sociale ontmoetingsplekken. Ze belichamen de ‘We’- en ‘World’-pijlers van onze ‘World We Value’-filosofie door gezonde, natuurinclusieve omgevingen te bieden die welzijn en gemeenschapszin bevorderen.
De axonometrie onthult de gelaagde opbouw van VrijBAAN, waar diverse functies – van wonen en werken tot leren en ontmoeten – strategisch zijn verweven. Binnen de gebouwen, zoals het getransformeerde jaren ’70 gebouw, wordt ruimte geboden aan begeleid wonen voor kwetsbare jongeren, direct gekoppeld aan reguliere sociale huur en de dynamiek van de ‘broedplaats’. Open verbindingen, flexibele ruimtes voor dubbelgebruik en strategisch geplaatste voorzieningen zoals horeca en ateliers stimuleren kruisbestuiving tussen de bewoners en gebruikers. Het ontwerp faciliteert actief de synergie tussen maatschappelijke doelen en creatieve functies, waarbij persoonlijke ontwikkeling en maatschappelijke participatie centraal staan, ondersteund door de inzet van een kwartiermaker. Zo wordt VrijBAAN een katalysator voor gemeenschapsvorming en welzijn.
De commerciële ruimtes worden zo vormgegeven dat ze niet te versnipperd raken. Een grotere ruimte kan op een later moment, naar wens van de gebruiker, worden opgesplitst, waardoor flexibiliteit behouden blijft. Tegelijkertijd vraagt de invulling van deze plinten om zorgvuldige aandacht: welke functies passen op deze plek en maken de locatie aantrekkelijk? Om dit te verkennen heeft OCFC een expert gevraagd om mee te denken over de programmering.
VrijBAAN creëert een veerkrachtig stedelijk ecosysteem door natuur integraal te verweven met de leefomgeving, waarbij de diverse hoven en het oeverpark als ruggengraat fungeren. Natuurinclusieve gebouwen met groene gevels en nestkasten, gecombineerd met gevarieerde habitats en inheemse beplanting, versterken de biodiversiteit. Slim watermanagement, inclusief regenwateropvang voor irrigatie van onder andere de verticale hoven, draagt bij aan klimaatadaptatie. Zo ontstaat een biodiverse en sociaal duurzame buurt die bewoners laagdrempelig verbindt met de natuur.
- Locatie
- Utrecht
- Opdrachtgever
- Aalberts Ontwikkeling, Bridges
- Oppervlak
- 15 385 m2
- Programma
- Mixed- use
- Opdracht
- Tender
- Team
- Patrick Meijers, Jeroen Schipper, Paul Kierkels, Allard Meijer, Giovanni Segatto, Irgen Salianji, Izabela Habowska, Victoria Tomás
- Adviseurs
- Timon, De Plaatsmaker, Stichting Lou
- Visuals
- Vivid Vision